Confidéncias de l'autor

LA NAISSENÇA DE LA PREÏSTÒRIA

Un film de Sofia Cattoire

LO BEN, AQUÒ'S LO TEMPS (Platon)

A la debuta en Preïstòria, sèm pivelats per las descobèrtas :

l’art que trobam dins las cròsas
los espleches que trobam dins los camps
las esqueletas umanas, de còps plan vièlhas, que los cercaires tròban a de fòrt feblas prigondors.

A 50 cm de la tèrra, podèm trobar un Neandertal que viviá aquí fai 50 000 ans
(jaç preistoric de La Ferrassiá, Dordonha, França).

Amb lo temps, me sei trachada que la prigondor s'amaga de còps en susfàcia. Aquels vestigis jos nòstres pès permetián, l’air de ren, de dobrir un gorg sens fons. Vaquí, la Preïstòria alanda las pòrtas del temps, en grand.

Et aquí, qualquaren se dobriguèt en ieu.

Alaras que cercam totjorn una debuta a tot — l’Univèrs auriá començat per un « Big-bang », mas alara, coma aquò èra lo jorn d'avant ? — ai agut lo sentiment que la pensada del neient èra un neient de pensada e qu'èra temps d’integrar l’idèa de l’infinit, qu’apèlam eternitat cap a la "fin" e que devèm tanben considerar cap a la "debuta".

Aquò's susprenent coma aquela idèa que balha lo vertige a tanben lo poder de liberar. Espetam los quadres, joslevam una opression non dicha, larvada, tornam préner nòstre èime. Of ! Alara començam de percebre l’infinida lentor de l’infatigabla evolucion de las espècias, facha de transformacions imperceptiblas a l’escala d’una vita. Aquela evolucion que farga d'organismes e de còs tan diferents e totparier ramificats dempuèi... l'eternitat.

E aquí, nos tracham que çò que frena aquela compreneson, o puslèu aquela acceptacion, son las religions, totas las religions.

DIEU CREÈT LO MONDE LO 23 D'OCTOBRE DE L’AN 4004 AVANT NÒSTRE-SÉNHER

Lo film auriá pogut se titolar atal, car es çò qu'asseguravan la Glèisa e los sabents e qu'èra pres per argent comptant juscas al mièg del sègle XIX^en.

Aquel 23 d'octobre èra un dimenge, l’òme èra estat creat la mèma setmana, lo 28, un divendres. Aquel calcul èra basat sul nombre de generacions consideradas coma nos separar d’Adam e Èva.

Cresèm ne'n èsser sortits uèi. E çaquelà, coma lo soslinha dins lo film Joan-Jaques Hublin, lo paleoantropològ francés que a creat al Max Planck Institut, a Leipzig en Alemanha, ren mens que lo Departament de l’Evolucion Umana :

« Cercar lo primièr òme, la primièra femna, mair de tota l’umanitat — çò que fan d’un cèrt biais los cercaires que anóncian aver desclapat lo fossil lo mai vièlh de nòstre linhatge — es encara cercar Adam e Èva ».

De mai, e aquela experiéncia es d’una granda intensitat, gausar pausar la granda question : « Cresètz en Dieu ? » a Jean Clottes, preclar preïstorian, umanista incontestat, e l’ausir respondre en tota sinceritat :

« Non, i cresi pas brica. Las religions son totas inversemblablas, inconcebablas, al sens pròpri del tèrme » e percebre lo silenci que s’enseguís dins l’auditòri, aquò's mesurar a qual punt es dificil, e mai insuportable per fòrça de nosautres, d’ausir dire per qualqu’un aquela simpla frasa « Cresi pas ».

Mas, la laïcitat es de poder dire « Cresi » tan coma « Cresi pas ».

Aquò's la conclusion e la rason d’èsser d'aquel film : permetre a aquels dos punts de vista de s'exprimir liurament, dins lo respècte mutual, per coabitar en patz.

L’ÒME ANTEDILUVIAN

Ai sentit la necessitat de filmar aquel documentari car aprèp dètz ans en Perigòrd a estudiar la Preïstòria dins los libres, las òbras d'escavaments, las conferéncias, los musèus, blocavi sul sens del mot "antediluvian". L’òme antediluvian es un concèpte aparegut al sègle XIX^en amb la reconeissença dels esplechs en pèira coma artefacts, talhats de man d’òme, e non geofacts, produchs per la natura.

Me disiái la causa seguenta : se partèm del principi que i aguèt la creacion d’Adam e Èva puèi lo Deluvi, que se seriá passat 1500 ans mai tard, totjorn d'aprèp las estimacions dels exegètas e dels sabents, alara, segur, i aviá agut dels òmes avant lo Deluvi biblic. Per consequent, en qué lo tèrme d’antediluvian èra tan innnovador, tan criticaire ?

Aquò's una filosòfa que m'esclairèt : Maria-Francesa Aufrère. Cal dire que benefícia d'un accès privilegiat amb lo subjècte. Aguèt per pairin l'abat Breuil, amic de son pair Leon Aufrère, director de las Antiquitats del Nord Pas-de-Calais Picardie que estudièt tota sa vita tots los arquius. Aquò's la vertadièra istòria de l'emulacion scientifica del sègle XIX^en dins la val de Somme que podèt aprochar al pus prèp.

Aquò's ela que me permetèt de compréner la portada nautament subversiva del mot « antediluvian » fai 150 ans. I aviá pr'aquò una segonda trapèla. Non solament caliá admetre Adam e Èva mas de mai, Dieu aviá lavat la Tèrra de l’umanitat pecadoira gràcias al Deluvi, los caliá doncas oblidar. L’istòria dels òmes, d'aprèp la Glèisa, començava pas per consequent qu’après le Deluvi, amb los filhs de Noé.

Alara, se pòdi dire, i veguèri mai clar e partiguèri a l’aventura, qu'es d'après ieu l’esséncia mèma del film documentari. Ai contactat los cercaires en punta sul subjècte, nos sèm raprochats dels endrechs ont la Preïstòria es nascuda de Picardie als Pirenèus en passant per Perigòrd e aquí — coma portats per una evidéncia, una actualitat — nos sèm renduts compte qu'èra precisament lo bon moment per realizar aquel projècte.

TIMING E CASTING PERFACHS

A cada còp, fuguèrem al bon endrech al bon moment amb las bonas personas :

A Abbeville, alara que a la Bibliotèca nos balhan accès al tresaur que constituís las letras recebudas e causidas per Boucher de Perthes el-meteis per contar son incresabla lucha, los escavaments tòrnan préner dins lo barri tot pròche de Menchecourt ont l'illustre director de las Doanas descobriguèt en 1842 sa primièra apcha talhada de man antediluviana. E bingò ! Après d'annadas d'escavaments infructós, los cercaires desclapan jos nòstres uèlhs un supèrbe cotèl a despeçar la sauvatgina preïstorica, talhada per d'òmes e de femnas de Neandertal fai entre 130 000 e 300 000 ans. Juste a costat, coma indici cronologic, repausa un caissal d’elefant antic.
A la Ferrassiá, en Dordonha, ont deviam rencontrar lo Professor Joan-Jacme Hublin per parlar d’evolucion umana, los escavaires desclapan eles tanben un brave caissal que aqueste còp ven d'un èsser uman, un òme de Neandertal, precisament. Una descobèrta d'una raretat extrèma. Erem aquí juste al bon moment, e avèm pas agut mestier de tornar jogar la scèna.
A Las Àisias, l’Abric Cròs-Manhon restaurat e dotat d’un espaci musèu es inaugurat per lo Professor Ives Coppens, paleontològ e paleoantropològ, e Germinal Peiro, deputat de Dordonha, tots dos prèstes a abordar clar e net l'impacte de las religions sus l'avançament de las sciéncias e lo perilh de la ressorgéncia e de la viruléncia de l'endoctrinement dels creacionistas americans per denegar l’evolucion de las espècias e empachar son ensenhament dins las escòlas.
A Aurinhac, en Nauta-Garona, se durbissiá en seguida lo Musèu-forum de l’Aurinhacian. L’Aurinhacian, dins l'estat actual de nòstras coneissenças, aquò's l'òme dit "modèrn" que succedís fai 45 000 ans a l'òme de Neandertal. Mas aquel musèu, consacrat de fach a Edoard Lartet, lo descobreire de la cròsa d’Aurinhac, aviá entreprés lo meteis trabalh que nosautres : tornar botar l’òme, mamifèr, primat, bipède, dins la granda aventura del viu e non èsser suprèm, tombat del cèl per tot senhorejar.
A Montinhac, Las Caus 4 èra en gestacion. Pr'aquò, cal saber qu’en Preïstòria, es l’art que caça lo barròt. Autrament dich, es gràcias a la descobèrta de las capacitats artisticas dels òmes e de las femnas de la Preïstòria que nòstre agach sus lor pretenduda inferioritat a començat de cambiar. Gràcias a Joan-Pèire Chadelle, arqueològ al Servici departamental de Dordonha e membre del collègi d'experts de Las Caus 4, avèm pogut aportar aquel esclairatge sus la mai celèbra de las cròsas ornadas.

L’IRRUPCION DE CRÒS-MANHON AL SÈGLE DE NAPOLEON

De mai, per restituir aquel estranh sègle XIX^en quand se passa nòstre raconte, de fach entre la Revolucion francesa de 1789 e la descobèrta de Cròs-Manhon en 1868, avèm agut lo privilègi de poder filmar dins tres endrechs mitics :

L’IPH a Paris, l’Institut de Paleontologia Umana creat en 1910 per Albèrt 1^er de Monaco, es lo primièr endrech que concretiza la presa de consciéncia de l’ancianetat de l’òme. En clar, lo fach que i aviá realament d' òmes al temps dels mamots. Avant, solas las bèstias ancianas èran cercadas pels paleontològs, los paleoantropològs existavan pas. L’òme èra, se pensavan, una creacion recenta qu' aviá absoludament ren a veire amb lo monde animal.

Tre sa creacion, l’IPH entrepren de recampar de fossils umans de mai en mai vièlhs e inclutz pauc a pauc coratjosament, jos sas bravas veirinas, los autres grands monards. Sa tòca : determinar scientificament çò que pòt los diferenciar. Fin finala, quala es la definicion de l’òme ? Vaquí la question ! Marilèna Patou-Mathis, arqueozoològa, nos aculhiguèt dins aquel endrech precursor per nos exposar las diferentas responsas retengudas a l’ora d'ara pels scientifics, d'aprèp lor cultura e lor biais de pensada.

Lo segond endrech, es lo Musèu Napoleon a Sendrius, en Perigòrd, ont demòra son rèire-rèire-petit-nebot, lo Comte Baudoin-Napoléon de Witt, que a las telas de mèstres e tot lo decorum imperial de son preclar aujòl, atal coma una coneissença intima del subjècte.

Enfin, per compréner coma aquel long passat oblidat, fòrabandit, regetat, s’èra dobèrt una plaça dins nòstras memòrias e nòstras societats, caliá trobar un musèu demorat autenticament dins l’èime del sègle XIX^en. Es lo Musèu d'Art e d'Arqueologia del Perigòrd, situat a Perigüers, que s’impausèt. Los primièrs tresaurs venguts del fons dels atges i fuguèron depausats als costats de las òbras vengudas del cap del monde e de caps-d'òbra dels Bèls-Arts, patentats. Aquel boiradís destinat a ofrir una coneissença universela exista totjorn e illustra l’esperit dels precursors, Boucher de Perthes, Christy e Lartet, que cresián a l’unitat de la raça umana, e que luchèron tota lor vita contra l’esclavatge, lo racisme e l’ideologia de l’inferioritat dels pòples lonh dins l'espaci e lonh dins lo temps. Tots dins lo meteis batèu, tots dins lo meteis musèu.

Vaquí, tot èra aquí per contar, sens acorchi enganaire, lo biais que lo raconte de las originas fuguèt acarat a las descobèrtas scientificas al mièg del sègle XIX^en.

Aquel film es titolat "La Naissença de la Preïstòria". Es en doas partidas, la primièra tracta de l’òme antediluvian en Val de Somme, que vendrà l’òme preïstoric en Val de Vesèra dins la segonda partida. Aurà, l’espèri, lo merite de nos permetre dins aquels temps dificils de tornar préner "de pel de la bèstia", quite a pas careçar "dins lo sens del pel" qualquas idèas recebudas ont se confondan exprèssament tèxtes revelats e documents arqueologics, confusion dramatica que engendra « al nom de Dieu » l'asirança e la guèrra.

Sofia Cattoire

jornalista grand reporter e realisatritz

Revirada en occitan : Joan-Claudi Dugros